แข่งลูกหนูประเพณีคู่งานศพของชาวมอญ

                    แข่งลูกหนูประเพณีคู่งานศพของชาวมอญ

     ปัจจุบันการแข่งขัน  ลูกหนู  ได้กลายมาเป็นประเพณีของชาวมอญในจังหวัดปทุมธานีประเพณีหนึ่งซึ่งมีประวัติความเป็นมาที่น่าสนใจ และน่าศึกษาเรื่องหนึ่ง  เรื่องนี้เป็นความเชื่อถือที่ถูกสืบทอดกันมาแต่โบราณ  ในปัจจุบันจะหาชมได้ยากยิ่ง  เพราะประเพณีนี้จะมีขึ้นก็เฉพาะในงานฌาปนกิจศพของพระสงฆ์ระดับสมภาร   หรือเจ้าอาวาสขึ้นไปเท่านั้น

      พระที่มรณภาพไปแล้วนั้นโดยทั่วไปชาวมอญจะไม่นิยมฌาปนกิจสด  โดยมากจะต้องเก็บเก็บศพไว้รอจนถึงราวประมาณเดือน 4 หรือเดือน 5 ซึ่งเป็นช่วงหน้าแล้งและจะมีญาติโยมว่างเว้นงานจากไร่ นากันมาก  ทางวัดก็จะแจ้งข่าวและจัดเตรียมงานฌาปนกิจศพทันทีโดยในงานจะประกอบด้วย มหรสพต่างๆ ในตอนกลางคืนส่วนในตอนกลางวันเมื่อตะวันบ่าย  จะมีการจัดแข่งขันจุดลูกหนู  ให้พุ่งไปสู่เป้าหมายและมีรางวัลซึ่งวัดต่างๆในเขตหมู่บ้าน  อำเภอใกล้เคียงก็จะพากันระดมกำลังช่างฝีมือมาจัดทำลูกหนุ  เพื่อเข้าร่วมพิธี  และแข่งขันชิงรางวัลเกียรติยศนี้  แม้ในการทำลูกหนูในแต่ละครั้งจะยากเย็น   และต้องใช้ความชำนาญสูงสักเพียงใดทุกคณะก็ไม่หวั่น  ขอให้ได้เข้าร่วมงานด้วยเป็นพอ  การเรียกชื่อคณะจะนิยมเรียกชื่อตามสายของวัดที่จัดทำมาร่วมงานเช่น  คณะลูกหนูวัดกร่าง  คณะลูกหนูวัดป่างิ้ว คณะลูกหนูวัดบางเตย คณะลูกหนูวัดดอกไม้ คณะลูกหนูวัดปทุมทอง คณะลูกหนูวัดโบสถ์  คณะลูกหนูวัดน้ำวน คณะลูกหนูวัดจันทน์กะพ้อ ฯลฯ เป็นต้น

วิธีการทำลูกหนู

   ตั้งแต่สมัยโบราณมาจะนิยมใช้ไม้ไผ่สีสุกทำเป็นตัวกระบอกโดยจะต้องมีการคัดเลือกไม้ไผ่ที่ได้ขนาดตามสูตร  คือจะมีความยาว ประมาณ 1-2 ปล้อง  และมีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 12 เซนติเมตรนำมาตัดเก็บข้อหัวท้ายไว้  ต่อๆ มาระยะหลังมีการดัดแปลงกระบอกเป็นการใช้ไม้มะม่วงนำมากลึงเป็นท่อนยาวประมาณ 60-70 เซนติเมตรเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 10-15เซนติเมตร  หัวท้ายจะกลึงให้เรียวมนทำให้พุ่งดี  และแม่นยำ  มีน้ำหนักดีจะนำเอาไม้กลึงหรือไม้ไผ่ดังกล่าวนี้มาเจาะให้ทะลุเพื่ออัดดินปืน  หรือดินขับ ซึ่งมีส่วนผสมของ  ดินประสิว, ถ่าน  , กำมะถัน , และจะใช้ดินเหนียวซึ่งได้มาจากจอมปลวกที่ชาวบ้านเชื่อว่าเป็นดินทนความร้อนสูงนี้มาอุดปิดส่วนหัว-ท้าย  การอัดบรรจุดินปืนตามสูตรนิยมใส่ดินปืนที่ผสมเสร็จแล้ว 1ช้อนแกง  แล้วตอกอัดให้แน่น 100ที  แล้วเติมดินปืนเท่าเดิมจนเต็มกระบอกลูกหนู  จึงใช้ดินเหนียวปิดท้ายให้แน่น  หัวท้ายจะรัดด้วยปลอกเหล็ก ปัจจุบันมีบางคณะไม่สะใจทดลองใช้กระบอกเหล็กทำแกนไส้  แต่มีข้อจำกัดว่ามีอันตรายสูงมากกว่าไม้ ภายหลังจึงห้ามทำและหมดความนิยมไป

การตกแต่ง

  จะต้องมีการตกแต่งลูกหนูทุกลูกที่ทำเสร็จแล้ว  เพื่อให้ดูสวยงาม  แลเพื่อเป็นคะแนนในการแห่ประกวดกันด้วยโดยจะมีการประดับประดาตัวลูกหนูด้วยการทาสีสลับลวดลายและใช้กระดาษสีต่างๆ ตัดเป็นลายเป็นริ้วติดประดับตกแต่งอย่างสวยงาม  คณะหนึ่งๆ ต้องทำลูกหนูมาเข้าร่วมแข่งขันด้วยอย่างน้อย 12-14 ลูก

การเตรียมการแข่งขัน

   ก่อนการแข่งขันแต่ละคณะจะต้องส่งตัวแทนไปจับฉลาก  เพื่อจัดและกำหนดสายวิ่งเรียงตามลำดับ  แล้วจึงนำสายลูกหนู  ซึ่งทำด้วยลวดสลิงยาวประมาณ 100เมตร  เส้นผ่านศูนย์กลาง 1 เซนติเมตร ไปขึงเป็นสายวิ่ง  สายวิ่งนี้โบราณจะใช้หนังควายถัก  แต่ไม่ทนเท่าลวดสลิง  จากนั้นจะทำการตั้งขาหยั่ง 3 ขา หรือ 1 ขาก็ตาม ดันสายให้สูงจากพื้นประมาณ 5 เมตร  ปลายสายทางด้านเมรุปราสาทจำลองซึ่งเป็นเป้าหมายนั้นต้องลดลงต่ำลงโดยจะมีเขื่อนเป็นท่อนไม้ขวางอยู่หน้าเมรุให้สายลอดลงใต้เขื่อนทุกสายจะไปรวมกันที่จุดสุดท้ายคือเขื่อนที่ต้นสายนั้นให้แยกกระจายสายออกห่างกันประมาณสายละ 5 เมตร เพื่อสะดวกในการนำลูกหนูขึ้นลง  หรือการติดตั้งลูกหนู จุดยิงหรือจุดปล่อยลูกหนูจะอยู่ค่อนไปตรงกลางสายซึ่งจะห่างจากจุดเป้าหมายที่เป็นเขื่อนประมาณ 40 เมตร

การแห่ลูกหนู

  วัดที่มีงานนี้จะมีผู้คนไปร่วมงานมากมาย  ล่าสุดผู้เขียนไปร่วมงานที่วัดบ้านพร้าวนอก เห็นคนมากมายล้นหลามรถติดยาวกว่า 3 กิโลเมตร สังเกตเห็นว่าทางวัดจะมีอาหารคาว หวาน โดยจะตั้งเป็นโรงทาน  เพื่อเลี้ยงกัน  เห็นมีข้าวต้ม ข้าวผัด ข้าวแกง ขนมข้าวตอกน้ำกะทิ ลอดช่อง น้ำแข็ง น้ำชา ฯลฯ ซึ่งคณะจากวัดต่างๆ จัดมาร่วมนั่นเองส่วนพวกขบวนแห่จะแต่งกายเป็นแบบแฟนซีหลากสีสวยสดงดงามมีทั้งประเภทวัฒนธรรมความคิด สวยงาม และตลก ก็แล้วแต่ละคณะที่พร้อมจะจัดขบวนมาร่วมแห่ มีเถิดเทิงกลองยาวตีประโคมอย่างสนุกสนานนำขบวนโดยคนถือป้ายบอกชื่อคณะลูกหนูเดินพร้อมมีเสียงโห่ แห่ไปรอบเมรุจริงที่ตั้งศพพระกลางลานวัด  แห่วน 3 รอบ เป็นการเคารพศพ จากนั้นจึงแห่ไปยังลานแข่งขันลูกหนู ซึ่งมักจะจัดไว้ห่างออกไปหรือในทุ่งนา ที่โล่งแจ้งห่างบ้านเรือน  แล้วนำลูกหนูขึ้นสายตามที่จับฉลากได้ตามลำดับ 

ลูกหนู ก่อนทำเป็นรูป เรียก กระบอก เมื่อทำเสร็จตกแต่งแล้ว  เรียกเป็น ตัว และเมื่อ ขึ้นสายพร้อมจุดชนวน เรียก สาย (ผู้เขียนเข้าใจเอง)

กฎ กติกา มารยาท ในการแข่งขัน

      ทางวัดจะจัดตั้งเมรุจำลอง  มีปราสาทยอดแหลมครอบเมรุที่ตั้งศพไว้กลางทุ่งเป็นเป้าหมาย  ให้เห็นเด่นชัดสูงตระหง่าน  เมื่อคณะลูกหนูสายต่างๆ เข้าประจำที่ตามสายของตนแล้วจะลดขาหยั่งเพื่อเอาสายลงมานำลูกหนูติดสายชนวนและผูกลูกหนูติดกับลวดสลิง โดยจะใช้ไม้ไผ่ผ่าซีกประกบกับสายสลิงให้เป็นท่อแล้วมัดหัวท้ายให้แน่นด้วยตอก  จึงชักลูกหนูขึ้นรอกขาหยั่งประจำที่เดิม  เตรียมการจุดลูกหนูด้วยคบไฟ โดยจะรอดูสัญญาณจากคณะกรรมการซึ่งจะใช้วิธีชักธงแดงขึ้นเสาเพื่อบอกสัญญาณเริ่มแข่งขัน

ลูกหนูเมื่อถูกจุดจะวิ่งไปตามสายเมื่อพุ่งไปถึงเขื่อน  ลูกหนูจะหลุดจากสายและเหวี่ยงตัวกระเด็นไปด้วยความเร็ว ไปยังตัวปราสาทที่ตั้งไว้  ถ้าลูกหนูสายใดเหวี่ยงตัวไปถูกยอดปราสาทก็จะชนะที่ 1แต่ถ้าเป็นส่วนอื่นๆ ก็จะมีรางวัลให้ลดหลั่นกันไป   ทำเช่นนี้จนกว่าลูกหนูจะหมดสายทุกสายหรือปราสาทจำลองพังลงมาจึงจะยุติการแข่งขัน

สรุป

   ผู้เขียนสันนิษฐานว่า  แต่เดิมมานั้นในการจัดงานฌาปนกิจศพพระสงฆ์ระดับสมภารหรือเจ้าอาวาสของชาวมอญนั้น  ก็จะมีพิธีการใหญ่โตทำกันอยู่แล้ว  คือจะนำเอาศพพระใส่โลงพิเศษทรงดอกผักบุ้ง  หรือ “กาวุ้น” จะมีลักษณะด้านล่างเล็กส่วนบนผายออกเหมือนดอกผักบุ้ง ประดับประดาด้วยดอกไม้ ลายฉลุสวยงาม ฝาโลงทำเป็นยอดปราสาท 3 ยอด หรือ 5 ยอด ชาวมอญเรียก

“เมรุปราสาท” ซึ่งในการจุดไฟเพื่อทำการฌาปนกิจศพนั้นแต่เดิมใช้ชนวนไฟดินปืน วิ่งไปตามสายที่ขึงไว้ตรงไปยังแท่นปราสาท คล้ายชนวนฟักแค ด้วยชาวมอญโบราณถือว่าศพของพระจะไม่จุดไฟฌาปนกิจศพอย่างศพคนธรรมดา เชื่อว่าต่อมาภายหลังวิธีการจุดไฟแบบชนวนเป็นกระบอกไฟ   พัฒนาเป็นลูกหนู   ทำด้วยกระบอกไม้ไผ่   หรือไม้กลึงวิ่งไปตามสาย   จนกลายมาเป็นประเพณีที่ยึดถือว่าเป็นการแข่งขันกันเพื่อความสนุกสนาน จุดมุ่งหมายเดิมก็เปลี่ยนไปเป็นด้วยการพุ่งไปทำลายเป้าหมายที่เมรุปราสาทจำลอง 

    ปัจจุบัน  ลูกหนู  กลายมาเป็นกิจกรรมเพื่อความสนุกสนาน  และเป็นการแข่งขันกันของคณะวัดต่างๆ  ไปเสียแล้ว  ท่ามกลางเสียงดัง แซ็ด  ๆ หวีดหวิว แหวกอากาศไปด้วยพลังไอพ่นอย่างรวดเร็วดังจรวดก็ไม่ปาน  และท่ามกลางควันไฟ  เขม่าดินปืนที่คละคลุ้งไปทั่วลานแข่งขันนั้น  ผู้คนที่มาร่วมงานทั่วทุกสารทิศต่างก็ได้ซึมซับเอาวัฒนธรรมประเพณีที่ดีงาม อย่างหนึ่งไปด้วยโดยไม่รู้ตัว  พร้อมๆ กับความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน  ความรัก ความสามัคคี ร่วมมือกันทำงานเป็นหมู่คณะ  ความมีน้ำใจให้กัน มีความโอบอ้อมอารีมีเมตตาต่อกัน และเมื่อเสร็จงานต่างก็แยกย้ายจากกันไปด้วยจิตใจที่อิ่มเอมกับการที่ได้มาร่วมงานบุญนี้

(ข้อมูลจาก ชมรมอนุรักษ์ศิลปกรรมและสิ่งแวดล้อม ชั้น 2 อาคารปัทมา โรงเรียนคณะราษฎร์บำรุงปทุมธานี)